ciepłe wody Nilu

Chory w stanie ciężkim. Wszyscy oczekują, że to co ma nadejść, nadejdzie właśnie dziś. Wszystko na to wskazuje .. wyostrzone rysy twarzy, nadmierna senność, spłycony oddech, bladość. Chory leży w przyciemnionym pokoju i na dotyk pielęgniarki otwiera oczy

- czekałem na ciebie ... teraz już wszystko będzie dobrze .. czy widzisz ile tu ludzi?

Pielęgniarka rozgląda się wokół, ale nawet domownicy skorzystali z jej odwiedzin, żeby wyjść do kuchni coś wypić i zjeść

- stoją w kolejce .. a dokąd ta kolejka? ile tu można stać? na szczęście ja mogę sobie poleżeć, prawda?

Mija kolejna doba czuwania, bliscy zmieniają się co pewien czas, żeby przy chorym wciąż ktoś był .. Ten zaś leży, pogrążony w głębokim śni i przez sen uśmiecha się bez powodu .. otwiera oczy na dotyk lekarza

- wszyscy jesteśmy równi, wiesz? starzy i młodzi .. mądrzy i głupi .. brzydcy i ładni .. maleńkie dzieci i starcy .. wszyscy jesteśmy równi .. od dziś będę mówił do ciebie po imieniu, zgoda? ty też może mi mówić po imieniu .. to po pierwsze .. a poza tym wybaczam ci

- dziękuję

- wybaczam ci twój błąd .. każdy się może pomylić .. powiedziałaś do mojej żony, że moje życie się kończy, a ja czuję, że dopiero zaczynam żyć .. obejrzę sobie jeszcze mój dom i zacznę życie od początku - chory zamyka oczy i znów uśmiecha się przez sen

Żona chorego z przerażeniem patrzy na pacjenta, na lekarza, na domowników .. jak usłyszał? ma prawie 90 lat i bez aparatu nic nie słyszy! jak? przecież rozmowa była w cztery oczy, w odległej od sypialni chorego kuchni, szeptem .. gdzie wtedy był? jak mógł usłyszeć?

To słowo określające w medycynie hospicyjnej wszystko to, co teoretycznie możemy zrobić, wówczas, gdy nie ma już realnie żadnych technicznych rzeczy do zrobienia. W słowie "coś" zawarte są wszystkie czynności określane mądrze jako "terapia uporczywa". "Zróbcie coś!", to dla mnie wyraz bezgłośnego płaczu, bezradności, rozpaczy i wszystkich emocji, których nie można wyrazić inaczej. Próbuję na przeciwnej szali postawić konkret, który zrównoważy obezwładniającą bezradność, np. zamiast kłucia coraz chłodniejszego chorego po zapadniętych żyłach, żeby podłączyć "wzmacniającą kroplówkę", można usiąść obok i zwilżać mu usta; zamiast telefonów do pogotowia, żeby "coś podali", można być obok .. i może czasami zdąży sie jeszcze powiedzieć to, na co do tej pory nie było czasu, ani okoliczności ..

***

- tato .. ja wiem, że mnie słyszysz .. nigdzie cię nie oddam i nie zostawię cię - dorosły syn, który przez ostatnie tygodnie uciekał, wypierał i nie zgadzał się na to co i tak miało się stać, siedział tym razem na łóżku i w ramionach trzymał swojego umierającego i walczącego o ostatni oddech ojca - kocham cię .. zawsze cię kochałem tylko o tym nie mówiłem .. ale ty to wiedziałeś, prawda? bardzo cię kocham .. wiem, że musisz odejść i ja nie będę cię zatrzymywał ...

W ostatnią niedzielę miałam więcej siły, bo te leki wreszcie ból chyciły i poszłam do kościoła. Może to i ostatni raz, nigdy nie wiadomo, prawda. Msza była i pomyślała ja, coby do spowiedzi pójść. Powiem jak było. Ja tam do księdza mówię, że raka mam od zeszłej wiosny i cały rok tylko w te i nazad do szpitala na chemię jeździła. Siły nie było, żeby na mszę iść. I to mój grzech jest, że tyle mszy opuściła. A ksiądz do mnie tylko "nie lituj się nad sobą tylko grzechy mów!". Zgłupiała. Jakże to? Co ja w tym domu nagrzeszyła, jak ani ręką ani nogą ruszyć nie mogła i tylko ból i cierpienie. To mówię, że innych grzechów już nie ma. To on mi na pokutę kazał rachunek sumienia po uczciwości zrobić i dopiero wrócić. Nawet rozgrzeszenia nie dał.

Władysława lat 73 uogólniona choroba nowotworowa

Ona ma 83 lata i jest bardzo chora- tak przynajmniej wynika z dostępnej dokumentacji. On ma 85 lat, ale jest zdrowszy, przynajmniej tak twierdzi uśmiechając się szelmowsko spod krzaczastych siwych brwi. Ona potrzebuje jego, on jej. Od 60 przeszło lat. Ona jedyną sprawną ręką wydaje bez słów polecenia i sygnalizuje czego chce, on rozumie ten język migowy i spełnia wszelkie jej zachcianki. Spróbuj przekazać na migi informację jak ugotować ziemniaki :) Ona potrafi mu "powiedzieć", a on zrozumieć przepis na ogórkową z ryżem.

Ona leży w łóżku, a on ją pielęgnuje jak potrafi.

Dziś to on leżał w łóżku. Pielęgniarka, lekarz, ratownicy, sąsiedzi .. cały korowód pomagaczy przewinął się w 2 godziny przez maleńki domek w centrum wsi. Nawet pies przydreptał z podwórka zainteresowany co takiego się z jego panem dzieje.

On, mimo, że bezwględnie powinien, nie zgodził się na szpital. Co ona bez niego zrobi? Sama nawet nie usiądzie. Sama się nie napije i nie naje. Bez niego umrze z żalu i tęsknoty .. Podpisał niezbędne dokumenty i mimo bólu powlókł się do jej łóżka.

Ona, pierwszy raz od dwóch lat, wypowiedziała jedno słowo .. "mój" .. i pogładziła go po siwej głowie

Czy to jest w porządku krążyć przy umierającym bliskim i czekać na jego ostatni oddech? Czuć narastające zmęczenie i irytację, że śmierć stoi w przedpokoju i dokładnie ostrzy kosę, zamiast zająć się tym do czego ją stworzono? Czy to jest po ludzku? po bożemu? Jak można pogodzić w sobie niezgodę na odejście i równoczesne wyczekiwanie końca? Kiedy kończy się walka o życie, a zaczyna przygotowywanie na to co nieuchronne? Czy słysząc własną myśl "niech to się już wreszcie skończy" pozbawiamy się w jakiejś części bycia dobrym człowiekiem? Czy zapalając gromnicę dajemy umierającemu znać, że już czas najwyższy? że już starczy? że już do widzenia ...

czuwająca przy łóżku Agaty jej córka Karolina l. 68

Czy dusza z ciała wychodzi tuż po śmierci czy ucieka ze strachu przed nią kilka chwil wcześniej?  Czy jeśli tuż po, to czy zostaje jeszcze przez trochę wśród domowników i wszystkimi wirtualnymi siłami próbuje im dać znać, że jest zatrzymując zegary, poruszając przedmioty, wprawiając w ruch powietrze? A jeśli zostaje na dłużej, to do kiedy? Czy jest na swoim pogrzebie i patrzy kto przyszedł? Słucha co opowiada na kazaniu ksiądz? A może dusza natychmiast odlatuje w przestworza i cieszy się wolnością? W sumie dobrze byłoby tu jeszcze trochę zostać i zobaczyć to wszystko z góry. Popatrzeć na samego siebie oczami z zewnątrz, spojrzeć po raz ostatni na żonę i córkę. Może wyciąć im jakiś numer np. grzmotnąć zdjęciem ze ściany, nie?

Czy to jest czas odgórnie wyznaczony, kiedy śmierć przychodzi do człowieka? Czy można samemu wybrać godzinę śmierci? Ustawić ją tak, żeby ani Kasi, ani Ninki nie było obok, żeby nie musiały patrzeć, widzieć i płakać? Najlepiej w nocy, najlepiej po cichu, najlepiej nagle i szybko, żeby nie zauważyć tego przejścia ze stanu stałego w lotny ..

Ryszard l. 63 uogólniona choroba nowotworowa